Bia đá chỉ dẫn vào khu di tích.

Dòng họ Nguyễn Đức là gia tộc lớn đến sinh cơ lập nghiệp tại thôn Quế Ổ, xã Chi Lăng, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh từ đầu thế kỷ XV và liên tục từ đó đến nay đã hơn 600 năm. Theo trường kỳ lịch sử, đây là thời kỳ độc lập tự chủ, hội tụ nhiều bậc anh hùng, hào kiệt, văn tài võ lược. Cũng đúng thời kỳ này dòng họ Nguyễn Đức đã nổi tiếng võ công lừng lẫy mà dấu ấn muôn thuở còn truyền.

Cổng vào Lăng 18 Quận công họ Nguyễn Đức.

Theo gia phả và các tài liệu nghiên cứu khoa học: Từ thời Lê sơ đến thời Nguyễn, dòng họ Nguyễn Đức có tới 22 vị võ tướng được phong tước Quận công, 76 vị được phong tước hầu, 5 vị được ban hôn lấy công chúa trở thành phò mã của vua là (Tuyên quận công, Hùng quận công, Hào quận công, Thụy quận công, Quế quận công), 2 vị đỗ Tạo sĩ, 2 vị đỗ Võ cử, 4 vị đỗ thi Hương...

Các tướng thuộc dòng họ Nguyễn Đức với tài năng võ lược xuất chúng đã góp phần đắc lực vào việc xây dựng, bảo vệ chính quyền và triều đình Lê – Trịnh; đánh đuổi giặc ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập dân tộc; tiêu trừ bọn phản loạn, trộm cướp; khai mở đất hoang, lập ấp, đắp đê lấn biển, giúp dân yên ổn làm ăn. Đồng thời với truyền thống võ lược xuất chúng, phò vua, giúp nước, các cụ đã dày công tu nhân tích đức, thương người, bênh vực giúp đỡ người nghèo khó, gặp nạn,… và trở thành những anh hùng hào kiệt, nổi tiếng được các triều đình phong tước, ban bổng lộc, nhân dân biết ơn, tôn kính lập Đền, Miếu thờ… Với tài năng võ nghiệp xuất chúng và lòng trung thành vô hạn với triều đình, mẫn cán trong các trọng trách được giao, các võ tướng Nguyễn Đức đã được nhà nước phong kiến phong nhiều danh hiệu cao quý, danh gia vọng tộc.

Tổng thể khu di tích.

Quế Quận công – Nguyễn Đức Uyên là một trong những Quận công tiêu biểu của dòng họ Nguyễn Đức. Ông là người trí dũng song toàn, thủa nhỏ đã theo cha là Ân Quận công Nguyễn Đức Nhuận nam chinh đánh chúa Nguyễn Hiền, nhiều lần lập được công lớn. Khi ông mất, nhân dân địa phương suy tôn là thành hoàng và lập đền thờ, hàng năm cúng tế. Đương thời cụ Quế Quận công đã đứng ra xây công trình kiến trúc bằng đá xanh rất lớn ở Quế Ổ, xã Chi Lăng. Công trình này mang tính lịch sử, văn hóa và nghệ thuật cao, chất liệu cầu thành chủ yếu là đá; sự bài trí và các tư liệu phản ánh chân thật, rõ nét lịch sử xã hội đương thời nền nghệ thuật Việt Nam và truyền thống thượng võ của người Bắc Ninh – Kinh Bắc trong lịch sử. Đó chính là Lăng và Nhà thờ họ Nguyễn Đức hiện nay.

Lăng và Nhà thờ họ Nguyễn Đức vốn được khởi dựng từ lâu đời và đã qua nhiều lần tu bổ tôn tạo. Với những giá trị to lớn về người được thờ tự, Lăng và Nhà thờ 18 Quận công dòng họ Nguyễn Đức đã được Nhà nước công nhận là di tích Lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, theo quyết định số 138/VHQĐ ngày 31/01/1992.

Đây là công trình tín ngưỡng văn hoá chứa đựng các giá trị nghệ thuật sâu sắc được xây dựng từ thời Lê, nhưng trong cuộc kháng chiến chống Pháp đã bị phá huỷ hầu hết các công trình xây dựng, chỉ còn lại một bia đá, 2 voi đá và 2 ngựa đá ở lăng mộ. Điều vô cùng quý giá là nhà thờ còn bảo lưu và sưu tầm được nhiều tài liệu cổ vật quý báu như: tộc phả, ngai, bài vị, tượng thờ, bia đá, hoành phi, câu đối... cho biết rõ ràng về tông tích của dòng họ Nguyễn Đức, cũng như lai lịch công trạng của các bậc Quận công của dòng họ đã có công lao to lớn với dân với nước trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của dân tộc ta.

Nơi thờ tự ở bên trong Lăng.

Lăng đá toạ lạc phía đông bắc làng Quế Ổ trên một thế đất cao đẹp, phía trước là dòng Thiên Đức (sông Đuống). Ngay phía cổng vào là đôi voi đá, ngựa đá, xếp vị trí đăng đối nhau qua đường thần đạo chạy vào ban thờ và bia đá. Ngựa đá cao 1,7m, dài 1,85m ở tư thế đứng trên bệ, có đầy đủ yên cương, chuông nhạc, miệng đóng hàm thiếc. Đôi voi đá kích thước cao 1m, dài 1,55m ở tư thế chầu vào nhau, phục trên bệ đá liền khối hình chữ nhật, tư thế phủ phục, vòi cuộn lại, hai ngà nhỏ, mắt hẹp, tai rộng hình quạt với 8 cánh lá xếp lại, 2 lỗ hình xoáy trôn ốc khá rộng, đuôi nhỏ vắt cong vào mông vừa mềm mại vừa khoẻ khoắn.

Tấm bia đá cổ ở phía sân của Lăng.

Ở sân của Lăng là một bia đá khối hộp chữ nhật cao 2,85m, rộng 1,9m, dày 1m. Dưới bia là bệ đá thờ chu vi 2x2,85m, trước mặt bia có khắc chữ thảo với nội dung “Phụng sai Đề lĩnh tứ thành quân vụ sự kiêm Lạng Sơn, Hải Dương, an quảng - đằng sứ trấn thủ quan, hậu nội cơ cai tham đốc Quế Quận công Nguyễn Đức Uyên, bi”. Bên trái mặt bia còn ghi “Tuế thứ Mậu tý niên, trọng đông tiết, cốc nhật tạo” - tức Ngày lành tháng 11 năm 1708. Các hiện vật tiêu biểu ở khu lăng tuy không nhiều về số lượng nhưng khá độc đáo về kích cỡ và nghệ thuật chạm khắc, tạo hình.

Anh Nguyễn Đức Lộc – một người con cháu thuộc dòng họ Nguyễn Đức hiện nay đang làm việc tại chính quê hương của mình.

Anh Nguyễn Đức Lộc là một người con cháu thuộc dòng họ Nguyễn Đức. Tuy xa quê từ nhỏ nhưng đến nay anh đã quay lại chính mảnh đất Quế Võ để làm việc. Anh chia sẻ: “Nối tiếp truyền thống thượng võ vẻ vang cha ông, tôi cùng các thế hệ con cháu dòng họ Nguyễn Đức rất đỗi tự hào, noi gương, ra sức học tập, công tác,… Để tỏ lòng biết ơn đối với các vị Võ tướng có nhiều công lao với đất nước và để lại cho hậu thế một sự nghiệp vinh quang, tôi đã về chính nơi đây làm việc để góp phần xây dựng quê hương mình ngày một tốt đẹp hơn. Qua đó, tôi mong muốn các thế hệ con cháu trong dòng họ của mình sẽ luôn tưởng nhớ, thờ phụng, tôn vinh và kính ngưỡng “tri ân tiên tổ”, “phải luôn tâm niệm vì đâu có mình”.”

Bên trong gian thờ tự tổ tiên của gia đình anh Nguyễn Đức Lộc từ thời xa xưa đến nay đã được bài trí rất trang nghiêm và linh thiêng.

Ngày nay, con cháu hậu duệ của dòng họ Nguyễn Đức rất đông ở trên khắp mọi miền đất nước. Phát huy truyền thống tốt đẹp của tổ tiên, nhiều người đã đỗ đạt và thành danh trên các lĩnh vực chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, giáo dục,… cũng như đang đóng góp hết mình vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương nói riêng và đất nước nói chung.